We hebben het recent in de lessen weer eens gehad over Song 鬆, of Fang Song 放鬆. En dan loop je meteen aan tegen de enorme ingewikkeldheid van het vertalen van een concept vanuit het Chinees. Zoals ik in de les ook meestal zeg, over het algemeen wordt het vertaald als ‘ontspannen’. En ook wel als ‘zinken’.
Fang Song is geen begrip dat is voorbehouden aan Tai Chi. Het is een algemeen begrip in de Chinese taal. Je kunt zeggen: 畫畫能帶給我很多樂趣也能讓我放鬆自己, hetgeen zoveel betekent als ‘tekenen is erg leuk, het helpt me om te ontspannen’.
Als we het karakter voor Song bekijken, zien we een persoon die een haarpin verwijderd. Dat is in de Engelse vertaling wel grappig, daar zeggen ze: “Let your hair down.” Maar de daadwerkelijke betekenis uitleggen is nog een hele klus.
Alle regeringsambtenaren in China hadden een streng gereguleerde haarstijl om hun rang aan te duiden, al duizenden jaren. Dus het ‘verwijderen van de haarspeld’ kan betekenen ‘minder in rang worden’, of ‘je rang opgeven’, of ‘je rang weigeren’. Een neergaande beweging dus. Zinken.
Maar het ligt nog iets ingewikkelder. Je status opgeven kan betekenen dat je je sociale verplichtingen laat varen, sociale stress vermijdt, de sociale conventies omzeilt. Het kan dus vertaald worden als het uitstijgen boven de fysieke starheid en emotionele spanning die je karakter en je identiteit kunnen definiëren. Song kan betekenen: jezelf vergeten.
Dat doet dan een beetje aan theater denken, want acteren is tenslotte ‘jezelf vergeten, en iemand anders worden’.
Maar theater is een centraal onderwerp om de culturele context van het begrip Song beter te begrijpen. In de Chinese opera - zowel amateur als professioneel - worden haarstijlen en kostuums uit de King dynastie gebruikt. Dit was een impliciete daad van visuele rebellie, omdat alle ethnische Chinese (Han) mannen tussen 1644 en 1911 (de Qing dynastie) verplicht waren om hun haar in een vlecht te dragen, op verzuim hiervan stond de doodstraf. Dus etnisch Chinese mannen hadden geen enkele ervaring met het verwijderen van de haarspeld, behalve door theater te spelen of te kijken. Er waren trouwens straattheatergroepen die zich specialiseerde in trucjes met hun vlecht.
Dan is er ook de klank van het woord Song. Het is een homoniem van het woord dennenboom. Bij elke andere boom zou dit niet veel betekenis hebben, maar de dennenboom is het symbool voor lang leven. Het is het icoon van de kosmische kracht van lang-leven. De dennenboom is eigenlijk min of meer een godheid. Een andere keer zal ik dieper ingaan op ‘longevity’. Ooit legde iemand uit dat Song eigenlijk is: opengaan als een dennenappel.
Ik hoop dat je ziet dat vertalen vanuit het Chinees een complex avontuur kan zijn. Elk karakter heeft een lange historie, heeft emotie. Bovendien is een enkel karakter eigenlijk onvoldoende om een begrip aan te duiden. Niet voor niets zeggen we Fang Song. Het woordenboek vertaalt Fang Song als losmaken, ontspannen. Maar je snapt nu dat dit een vrij magere vertaling is. Je zou kunnen zeggen: Fang Song betekent lichamelijk, mentaal en metaforisch opengaan als een dennenappel.